”بلوچی نامہ“ درکسّہی لبزانک ءَ ￴ عطاشاد ءِ ￵ گچینی ئیں کار

عطا شاد  ءَ ￴ ہر وانوک شاعرے  ءِ ￵ جہت  ءَ ￴ زانت۔ آئی  ءِ ￵ پجّار شاعری اِنت، تُری اردو شاعری بیت یا بلوچی ہر دو زباناں عطا  ءَ ￴ ہرچی کہ نبشتگ آئی  ءَ ￴ وت  ءَ ￴ را شاعرے  ءِ ￵ جہت  ءَ ￴ منّارینتگ۔ البت اردو ھبر کنوک عطا  ءَ ￴ اے واست  ءَ ￴ اینچو ارزشت نہ دیئنت کہ عطا بلوچے  ءُ ￶ پدا بلوچستان  ءَ ￴ نشتگ۔

شہید صباء دشتیاری  ءِ ￵ گشگ اِنت کہ یک رندے اسلام آباد  ءِ ￵ مراگشے  ءَ ￴ پاکستان  ءِ ￵ مزنیں لبزانتے جست کنت کہ ” کوئٹہ میں ایک شاعر ہوا کرتا تھا، عطاشاد، آج کل کہاں ہیں وہ؟“ شہید صباء گشیت کہ من گشتگ” کوئٹہ میں ایک جگہ ہے جسے کاسی قبرستان کہتے ہیں، عطاشاد آپ کو وہیں ملیں گے۔“ گشگ  ءِ ￵ مول  ءِ ￵ مراد اش اِنت کہ بلوچ ہرچی مزن بہ بیت، ہر ڈول جوان نبشتہ بہ کنت آئی  ءِ ￵ وانوک پدا ہمے بلوچ اَنت آ تُری ہر زبانے  ءَ ￴ نبشتہ بہ کنت۔

عطا  ءِ ￵ ھبر کہ بیت گشئے زیمر، درد، اندوہ، تہہ پروشی، نا اُمیتی، اشکندیں واہشتانی آس  ءُ ￶دلکشیں موسمانی نیمون  ءَ ￴ زندگ بوہگ  ءِ ￵ واہگ لبزانی دروشم  ءَ ￴ گوں گوات  ءَ ￴ ہوار کپان بیت  ءُ ￶ شعری تب دگہ نوکیں موسمے ساچیت۔ گشئے پدا ماں گیاباناں توارے جکسیت:

زرشان بہ بیتیں تئی سر  ءَ ￴ استال برمشیں جمبری

ساھیل بہ کنت تئی دیدگاں روزردگ  ءِ ￵ زردیں زری

شاعری  ءَ ￴ابید ہم عطاشاد  ءَ ￴ لہتیں انچیں کار کتگ کہ آ دور  ءِ ￵ لوٹانی رِد  ءَ ￴ بے دروریں کار اَنت۔ چو کہ بلوچی کوہنیں شاعری  ءِ ￵ شعری رجانک۔ اشی  ءَ ￴ ابید ”اردو بلوچی لغت“  ءُ ￶ دگہ یک لبزبلدے کہ ”ہفت زبانی لغت“  ءِ ￵ نام  ءَ ￴ چاپ بوتگ، اشی  ءِ ￵ بلوچی بہر  ءِ ￵ کار ہم عطاشاد  ءُ ￶ مٹھاخان  ￶ مری  ءَ ￴ سرجم کتگ انت۔ دگہ لہتیں نِمدی انت کہ اے۔آر داد  ءَ ￴ نزّ آؤرتگ انت۔ اے درستیں کاراں چہ گیش درکسّہی لبزانک  ءَ ￴ عطا  ءِ ￵ کتاب” بلوچی نامہ“ یک انچیں کارے کہ آئی  ءِ ￵ ارزشت ہجبر کم نہ بیت۔ ”بلوچی نامہ“  ءِ ￵ پیشگال  ءَ ￴ بلوچی اکیڈمی کوئٹہ  ءِ ￵ پیسریگیں کماش سنگت رفیق نبشتہ کنت:

”بلوچی نامہ پہ بلوچی زبان  ءُ ￶ لبزانک  ءَ ￴ یک نایاپتیں کتابے چیاکہ اشی  ءَ ￴ لہتیں انچیں گالبند ہوار انت کہ مرچاں کارمرز نہ بنت۔ دومی گپّ اش انت کہ اے گالبندانی بزانت  ءُ ￶ معنا  ءَ ￴ مرچیگیں دور  ءِ ￵ گیشتریں بلوچ ہم سرپد نہ اَنت۔“

بلوچی نامہ  ءِ ￵ زبان اردو اِنت  ءُ ￶ اے کتاب  ءِ ￵ ہر در  ءَ ￴ بلوچ چاگرد  ءِ ￵ یک  تک ءُ ￶ پہناتے گیشّینتگ۔ اوّلی در بلوچ چاگرد، دومی بلوچ زندمان، سیمی بلوچانی ورگ  ءُ ￶ چرگ، چارمی بلوچانی جوڑ کتگیں چیز، پنچمی زمینداری، ششمی مالداری، ہفتمی ابرم، ہشتمی زمین، نہمی وہد گوازینگ  ءِ ￵ راہ  ءُ ￶ رہبند (تفریحات) ءُ ￶ گڈّی در ہور  ءُ ￶ تہور اِنت۔

عطا  ءِ ￵ اے کتاب  ءِ ￵ نبشتہ کنگ  ءِ ￵ مول  ءُ ￶ مراد بگندئے ہمے بوتگ کہ دگہ راجے کہ بلوچ  ءِ ￵ چاگرد، آئی  ءِ ￵ زندمان  ءُ ￶ دود  ءُ ￶ ربیدگاں وانگ  ءُ ￶ زانگ لوٹیت اے پہ آہاں جوانیں وسیلگے بوت کنت۔ بلوچ دودمان  ءُ ￶ چاگرد  ءِ ￵ سر  ءَ ￴ تنیگت  ءَ ￴ منی چمّاں دو کتاب انچیں گوٛستگ کہ کسان انت بلئے پہ بلوچ چاگرد  ءِ ￵ سمجھگ  ءَ ￴ جوانیں وسیلگ انت۔ یکّے جان محمد دشتی  ءِ ￵” دی بلوچ کلچرل ایریٹیج“  ءُ ￶ دومی عطا  ءِ ￵ ”بلوچی نامہ“ اِنت۔

بلوچی نامہ  ءِ ￵ پیشگال  ءَ ￴ عطا نبشتہ کنت کہ” انسان کی فطرت، اس کے جذبات اور احساسات کی بنیادی قدریں مشترک ہیں اور یہ وہ قدریں ہیں جنہیں جغرافیائی حدود اور تاریخی تقسیم کوئی گزند نہیں پہنچا سکتی۔“

عطاشاد  ءِ ￵ گشگ ہمیش انت کہ بنی آدم ہرجاہے نشتگ آ اے گلزمین  ءِ ￵ جہہ منند اِنت۔ ہر ہند  ءِ ￵ تب   ءُ ￶ لوٹ  ءُ ￶ گزرانی رِد  ءَ ￴ ہمود   ءَ ￴ گالبند جوڑینگ بنت۔ چوکہ یک بلوچے اگاں تیاب دپ  ءَ ￴ نشتگ آ کوچّگی زند  ءِ ￵ گالبنداں چہ آشنا نہ اِنت۔ ہمے وڑ  ءَ ￴ بلوچ  ءِ ￵ ہمساہگیں راج چہ بلوچ  ءِ ￵ گالبنداں آشنا نہ انت۔ پمشکا آئی  ءَ ￴ بلوچی  ءِ ￵ جند  ءِ ￵ گالبند زرتگ انت  ءُ ￶ آہان  ءَ ￴ گیشوار کتگ۔ بوت کنت بلوچی  ءِ ￵ بازیں لبزانی بدل اردو  ءَ ￴ است اَنت بلئے آ معنا  ءُ ￶ ہما مارشت کہ بلوچی  ءِ ￵ یکّ گالبندے  ءَ ￴ گون اِنت اردو  ءِ ￵ گالبند آئی  ءِ ￵ معنا  ءَ ￴ گیشّینت کت نہ کنت۔ چو کہ ”لسّہیں گیوار” اگاں اشی  ءِ ￵ جاگہ  ءَ ￴ اردو  ءِ ￵ لبز ”صاف ستھری مانگ“ بہ بہ بیت آ اشی  ءِ ￵ بزانت  ءَ ￴ دات نہ کنت۔ پہ درور:

کلکشان لسّہیں گیوار گشئے

ماہکان شنگ اتگیں شار گشئے

اے شعر  ءَ ￴ ہما مارشت  ءُ ￶ زیباہی کہ گون انت آئی  ءَ ￴ اردو  ءِ ￵ لبز گیشّینت نہ کن انت۔ یا ”بہان“  ءِ ￵ لبز  ءَ ￴ بہ زور ہمے لبز کہ بلوچی شاعری ءَ ￴ چو کارمرز بیت:

لال بہانے کہ سنج بیت لسّی

یا انارے ماں ہفتگاں پشّی

گروہگاں ھینّاریں دل اوں کشّی

اے ہما گال  ءُ ￶ گالبند اَنت کہ بلوچ چاگرد  ءِ ￵ دود  ءُ ￶ ربیدگ، بلوچ  ءِ ￵ زندمان  ءُ ￶ بلوچ ءِ ￵ تب  ءَ ￴ گوں ھمگرنچ اَنت۔ مرچاں کوچّگی مردماں ابید شہری مردم اے گالبنداں نہ کارمرز کن انت  ءُ ￶ نہ کہ اشانی بزانتاں پوہ بنت۔ بلکیں بازیں انچیں گالبند اَنت کہ اوّلی رند اِنت من ہمے کتاب  ءَ ￴ دیستگ انت۔ چو کہ:

کُہن بدل، لادن، ژنبوک، سرتل، بُخ چڑی، کوچ، کچری، کتل، پاٹو، موچکی، گرماندہ، بِیرہ، ہینزلو، پوس، مَلُو، پورّ، چوتڑا، تگار  ءُ ￶ دگہ بازیں۔ اے انچیں گال انت کہ مرچاں مئے روچ روزینی گپّاں ہچ کارمرز نہ بنت۔

عطا  ءِ ￵ کتاب  ءِ ￵ وانگ  ءَ ￴ چہ یکّے وَ وانوک بلوچ چاگرد  ءِ ￵ جتائیں تک  ءُ ￶ پہناتاں چہ آشنا بیت  ءُ ￶ دومی ہما گالبندانی بزانتاں سرپد بیت کہ آہاں دگہ زبانے  ءِ ￵ گالبند بیان کت نہ کن انت۔

کتاب سرجمی  ءَ ￴ وتی نوعیت  ءِ ￵ جوانیں جہدے بلئے نزاناں پہ زانت عطا  ءَ ￴ بازیں گالبند گیشّینت نہ کتگ اَنت یا منی کم زانتی انت، بلئے لہتیں انچیں گالبند انت کہ آہانی بیان رَد اِنت۔  پہ درور ”گوٛز“۔ گوٛز  ءِ ￵ بزانت چو نبشتہ انت:

”بارشوں کے زمانے میں پہاڑوں کے قریب چھوٹی چھوٹی جھیلوں سے پانی نکالنے کے لئے راستہ بنایا جاتا ہے جو گوٛز کہلاتا ہے۔“

گوٛز چہ گوٛرماں کشّگ نہ بیت بلکیں آپ  ءِ ￵ ہما راہ کہ کور دپ  ءَ ￴ چہ کشّگ بیت  ءُ ￶ ڈگاراں آرگ بیت۔ اے راہ  ءَ ￴ آپ ہما وھد  ءَ ￴ کئیت کہ ہور بیت  ءُ ￶ کور آپ کنت چہ گوٛرماں آپ نئیت۔

ہمے ڈول  ءَ ￴ سربار  ءِ ￵ بزانت  ءَ ￴ نبشتگ کہ ”مناسب مقدار سے زیادہ خوشبو۔“ سربار تہنا پہ گیشیں وشبو  ءَ ￴ کارمرز نہ بیت بلکیں چیزے مردم  ءِ ￵ سر  ءَ ￴ ڈولّ بہ بیت گڑا گشگ بیت کہ ”ترا زانا وتی پلاں چیز سر  ءَ ￴ بار اِنت؟“

اشاں ابید دگہ لہتیں ہمے ڈولیں گالبند اَنت کہ آہانی بزانت رد نبشتہ اِنت۔ بوت کنت زبان زانتے اشاں چہ من شرتر گیشّینت کنت ءُ ￶ یک کسانیں نبشتانکے  ءَ ￴ سرجمیں کتاب  ءِ ￵ سر  ءَ ￴ نبشتہ بوت نہ کنت۔ پدا ہر گالے  ءِ ￵ لبزی بزانت  ءُ ￶ گالبندی بزانت  ءِ ￵ نیام  ءَ ￴ فرق اِنت۔  البت عطا  ءِ ￵ سر  ءَ ￴ ھبر کنگ  ءُ ￶ آئی  ءِ ￵ زانت  ءُ ￶ آئی  ءِ ￵ علمی بالاد  ءِ ￵ سر  ءَ ￴ سوال کنگ  ءَ ￴ پیسر وانوک  ءَ ￴ ہمائی  ءِ ￵ کدّ  ءَ ￴ رسگ لوٹیت۔