غلام حسین شوہاز ”وہبی“ شاعرے

 

جرمن نگد کار فریڈرک شیلر ءِ رد ءَ شاعر دو وڑ ءِ بنت، وہبی ءُ اکتسابی (The naive and the sentimental) وہبی شاعر گوں ابرم ءَ نزّیک بنت ءُ ابید دگہ جیڑگ ءُ زوریں ھیالے ءَ، گوں دلجمی ءُ دانائی ءَ وتی دل ءِ تب ءَ شاعری کن انت۔ اے ڈولیں شاعر اے نہ جیڑ اَنت کہ آہانی کارمرز کتگیں لبز ءُ ھیالانی ارزشت ءُ قدر ءُ کیلو چے انت، یا اے شعرانی سان داں کدین ءَ مانیت ءُ داں چنچو وھد ءَ اے شعر مہلونک ءِ دلاں زندگ بنت۔ آ چو وتی ایندگہ ھمسرانی ھساب ءَ نہ جیڑ اَنت، آہانی نزّ ءَ شاعری بس یک ھیالے یک سنچے ءُ موسمے کہ چہ ابرم ءِ نیمگ ءَ آہاں رستگ ءُ آ چہ شاعری ءَ ہجبر وت ءَ را سست نہ کن انت۔ شعر چوناہا ہما مردمانی سر ءَ آمد بیت کہ آ وت گوں ابرم ءَ نزیک انت۔

شیلر ءِ رد ءَ اگاں ما بہ چار ایں وہبی شاعرانی شعر گیشتر زبان ءَ رچوک بنت ءُ پُر زیمر بنت۔ ہمے ھاتر ءَ مہلونک ءَ ھم زوت یات بنت۔ چوناہا مہلونک لس زبان ءُ عام فہمیں درشانداب ءِ وانگ ءَ ھیلدار اِنت۔ نوکیں تب ءِ شاعری ءِ وانوک کم بنت، اے ھاتر ءَ کہ آ پہ ہرکس ءَ ساچگ نہ بیت۔ آئی ءِ وتی تب ءُ میلے، لبزانی وتی جتائیں رد ءُ بندے ءُ ہما شاعر کہ گیشتر چیدگ کارمرز کنت یا گوناپ سازی کنت، آہاں تہنا ہما مردم ونت ءُ سرپد بوت کن انت کہ زبان ءِ چپّ ءُ چوٹ ءُ چیدگانی معنائی پژدر ءُ شعرانی معنائی مجگ ءَ چہ رسگ ءِ سنچ آہانی گوٛر ءَ بہ بیت۔ بلئے لہتیں انچیں شاعر اَنت کہ وانوک ءُ گوشداروک ءَ نہ دگہ معنا شوہازی ءِ زلورت انت ءُ نہ کہ لبزانی چوشیں رد ءُ بندے کارمرز کنت کہ لس مردم چہ آئی ءَ آشنا مہ بیت۔ غلام حسین  شوہاز ہمے رم ءِ شاعرے۔

شوہاز ءَ من وہبی شاعرے سرپد باں۔ ”وہبی“ یا Naive ءِ گال ءَ من اے ھاتر ءَ کارمرز کناں کہ منی دیما انگت بلوچی ءِ چوشیں گالے نہ گوستگ کہ وہبی ءِ بزانت ءَ دات بہ کنت۔ بلئے بیا چار ایں کہ شوہاز چونی ءَ چہ وتی دور ءِ ایندگہ شاعراں جتا اِنت۔

شوہاز ءِ شاعری ءِ مستریں زیبائی آئی ءِ لبزانی کماہگ ءُ پر زیمریں رنگے ءَ ھیالانی درشان اِنت۔ یکّے وَ شوہاز ءِ گوٛر ءَ لبز سکّ باز اِنت کہ آئی ءِ لبزانی گنج ہجبر ھلاسی ءِ نام ءَ نہ زانت ءُ دومی ہمے لبزانی کماہگ ءِ ازم ءَ بلد اِنت۔ شاعر ءُ لس مردمے ءِ نیام ءِ مستریں تپاوت ھم ہمیش اِنت کہ لس مردم وتی زبان ءَ سادگی ءَ گوں ہر ھیال، جیڑہ ءُ مارشت ءَ بیان کنت ءُ شاعر ہمے ھیالاں شعری گوناپے دنت ءُ شعریت ءِ رپک ءَ کار گیپت ءُ ہر ھیال ءِ معنا ءَ مٹّ کنت، یا معنا شاھگانی یے ودی کنت۔ الّم نہ انت کہ ہر شعر ءِ یک بستگیں معنا یے بہ بیت یا ہما معنا بہ بیت کہ شاعر ءَ وتی نبشتہ کنگ ءِ وھد ءَ دل ءِ جیڑ اِتگ ءُ شعر نبشتگ، معنائی گیشواری وانوک ءِ جیڑہ اِنت۔ بلئے لس وانوک شعر ءِ زاھری معنا ءَ سما کنت ءُ وشنود بیت۔ ہمے واست ءَ لس گوشداروک ءُ وانوکاں شوہاز ءِ شاعری دوست بیت، بلئے معنائی شاھگانی ءِ رد ءَ شوہاز ءِ شعر باز معنا نہ انت۔ انچائیں وانوکے اوں آئی ءِ شاعری ءَ سرپد بوت کنت۔ منی اے ھبر ءَ بگندئے کسے تپاک مہ کنت، بلئے شوہاز ءَ ھرچی کہ پیش دارگ لوٹ اِتگ تہنا ہما چیز یا ہما جاور پیش داشتگ، چد ءُ گیشیں معنا کشّگ گوں شعراں زوراکی یے بیت۔ 

محمد بیگ بیگل شوہاز ءِ کتاب ”جلھار“ ءِ پیشگال ءَ نبشتہ کنت کہ شوہاز قدرتی شاعرے ءُ ہما شعر کہ آئی ءَ آمد بنت آ گوں وتی ھیال ءِ ریچ ءَ نبشتہ کنان کنت ءُ رؤت۔

دیمتر ءَ آ شوہاز ءِ شاعری ءَ گوں فرانس ءِ نامی ئیں پینٹر آگسٹے رینائر ءَ شبین دنت ءُ گشیت کہ انچو اے پینٹر کہ پیراں سری ءَ نادراہ بیت ءُ دستے پہ کار ءَ نہ گر اَنت۔ پدا ھم لنککانی درد ءُ دوراں ھساب ءَ نیاریت ءُ کنوس ءِ سر ءَ عکسے جوڑ کنت۔ دومی پینٹرے کہ آئی ءِ چارگ ءَ کئیت  ءُ جستے کنت کہ رینائر اے درد ءُ دوراں گوں چیا نشتگ عکس جوڑ کن ئے ءُ وت ءَ را بزّگ کن ئے؟

رینائر گشیت: درد گوز اَنت بلئے حسن مانیت۔

بیگل ءِ گشگ ءِ رد ءَ شوہاز حسن ءُ زیبائی ءِ شاعر اِنت۔ بیگل ءِ ھبر وتی جاہ ءَ راست انت، چیا کہ شوہاز ءِ ہر شعر ترا سرجمیں عکسے پیش داریت، یک کیفیتے بیان کنت، یا وھد ءُ دورے ءِ جاوراں بیان کنت۔ ہمے واست ءَ آ بُندر ءَ لچّہ ءِ شاعر اِنت۔ پدا آزاد لچّہ نہ بلکیں سلّہیں لچّہ ءِ۔ پہ درور اے لچّہ ءِ لہتیں کڑیاں بچار اِت:

گریشگ ءُ وڈّانی کہیر ٹلّیں

زیمل ءُ سازانی توار وشّیں

موسمی تر ھور ءُ رگام بشّیں

دیمگ ءُ کوراں جتک جنوکیں آسک

تلّ ءُ شیپانی ترونگلیں نوکاپ

سارتکیں ساچاں شنزگ نودانی

ماں کدّہاں شیر رنگیں ملار بھنگ ءِ

نگرہ ءُ نیمکیں شیشگیں بالاد

اے کڑیانی وانگ ءَ پد وانوک ءِ دیما یک سرجمیں عکسے درا بیت کہ ہود ءَ آ ہمے موسم ءُ ہمے ندارگاں وتی تہا سما کنت۔ اے شاعر ءِ کمال اِنت کہ آ گوں وتی چماں ندارگاں چے ڈول گندیت ءُ وانوک ءَ کجام رنگ ءَ پیشداریت۔ بنگپّ یکین انت، ندارگ یکین انت، مارشت ءُ جوزگ اوں ہمیش انت کہ چہ کرناں اشانی سر ءَ نبشتہ بوہان ءُ آہان اِنت۔ بلئے ہر ساچشتکار ءِ پجّار آئی ءِ لبزاں گوں گوازی انت ءُ ساچشت ءِ ٹریٹمنٹ اِنت، کہ آ ہمے لبزاں گوں چونیں گوناپ ساچ اِت کنت ءُ لبزانی زیبائشتی توان ءَ چنچو ودّینت کنت۔ شوہاز ہمے رپک ءَ بلد اِنت ءُ ہمے سوٛب اِنت کہ شوہاز ءِ شاعری ہر وانوک ءُ گوشداروک ءِ دپ ءَ رچوک انت۔ چیا کہ ہر وانوکے آئی ءِ شاعری ءِ آدینک ءَ وت ءَ گندیت، وتی مارشتاں سما کنت ءُ وتی سرڈگار ءِ ندارگاں گندیت۔

شوہاز ءِ شاعری جاہے جاہے مبارک قاضی ءِ چہرگ ءَ جنت۔ بلئے قاضی ءُ شوہاز ءِ شاعری ءِ نیام ءَ مستریں ھمگونگی لبزانی رد ءُ بند ءُ زبان ءِ سادگی اِنت۔ قاضی ءَ شعر ءِ زبان ءِ سادگی ءَ ھوار معنا شاھگانی ءِ ھیال ھم گوٛر کتگ۔ ہمے ھاتر ءَ شوہاز ءَ قاضی دوست بیت ءُ آئی ءِ نام ءَ سرجمیں آزات لچّہ یے نبشتگے۔ ءُ شوہاز ءِ اے کتاب ءَ ھواریں جوان تریں آزات لچّہ ہمے دوئین انت کہ یکّے عطاشاد ءِ نام ءَ اِنت ءُ دومی قاضی ءِ۔ بلئے شوہاز عطا ءِ رنگ ءَ نہ جنت، چیا کہ عطا ءِ ہر شعر تہنا ھیالے نہ اِنت، بلکیں ہر شعر ءِ سینگارگ ءُ ساچگ ءَ آئی ءَ شعوری جہد کتگ ءُ نوں وتی گڈّی دروشم ءَ رسینتگ۔ شوہاز ءَ شعر ہما رنگ ءَ نبشتگ انت کہ آئی ءِ دل ءَ اتکگ انت۔ پدا شوہاز ءِ شاعری دیمی مردم ترا انچو سما بیت کہ یکّے ءُ آ مدام گوں ہمے کارست ءَ دیم پہ دیم اِنت ءُ وتی درشان ءَ انت۔ اے کارست آئی ءِ دوستدار بوت کنت، وتی جند ءِ اندر ءِ مردم بوت کنت، راج بوت کنت یا دوزواہ ءُ بدواہ بوت کن انت، بلئے شوہاز کساس نود درسد شاعری گپّ ءُ ٹالی(مکالماتی) دروشم ءَ اِنت کہ اے پہ شاعری ءَ عیبے۔ پہ درور اد ءَ جتائیں شعرانی اے کڑیاں بہ چار اِت:

دلوشی بیدءِ تو ءُ وشّی ابید ءِ من

برپیں ھیال انگت ءَ باپیں دل ءَ تلیت

۔۔۔۔۔۔۔۔

تو من ءَ ساٹ ءُ سد مرادی کن

مُبدئیں زند ءِ ساہ باں گریواں

۔۔۔۔۔۔۔۔

زامراں لبزیں بیا شراب گونگ

تئی گنوک نشت ءَ شعر پر بندیت

۔۔۔۔

ہمے جیڑہ شوہاز ءِ گیشتریں شعراں درا بیت کہ آ مدام من ءُ تو ءِ نیام ءَ درائیں جاور، درائیں ندارگ ءُ درائیں مارشتاں بیان کنگ ءِ جہد کنت۔ چریشی ءَ شعر ءِ شہار لکّ بیت ءُ بازیں چیزے نیام ءَ پشت کپیت۔ بگندئے اے پہ شاعری ءَ میارے نہ اِنت ، بلئے شاعری ءِ مستریں بہرے کہ گپّ ءُ ٹالی دروشم ءَ بیت ہود ءَ گیشتریں زور ھیال ءِ سر ءَ بیت ءُ ایندگہ تک ءُ پہناتاں اینچو دلگوش دیئگ نہ بیت۔

چوہانا اے  شوہاز ءِ شعرانی زیبائشتی کمال اِنت کہ مروچی ھم وانگ ءُ گوشدارگ بیت۔ چو کہ ہمے برز ءِ کڑی ءَ بچار اِت، ”زامراں لبزیں بیا شراب گونگ“ اے ڈولیں شعر ءِ زیباہی ءُ شیرکنی وت ہمنکاس اِنت کہ وانوک ءَ ہمے شیرکنی وت وشنود کنت ءُ آ معنا ءِ شوہازیگ نہ بیت۔ کسے وتی دوستدار ءَ شراب گونگ بہ گشیت ءُ پدا زامراں لبز، اے ہر دو انچیں کیفیتے ودی کن انت کہ اے ستا ءِ وانگ ءَ پد مردم تہنا زیبائی ءِ ھیال ءَ نہ کپیت بلکیں آئی ءَ گوں بالاد ءِ درائیں تام ءُ لذّت ءُ سنچ ءُ سمائی دانائی ءَ ھوار یک سرجم ءُ برجمیں (پرفیکٹیں) ھستی یا دوستدارے ءِ ھیال دل ءَ کئیت۔ ہمے شوہاز ءِ کمال اِنت۔ گشئے آئی ءَ پیسر ءَ زانتگ کہ من وتی وانوک ءَ یا گوشداروک ءَ چون گوں وت ھمبراہ بہ کناں۔ چو کہ گیشتریں ردانک نویس ، نویسگ ءَ پیسر ءَ ھمے ھبر ءَ جیڑ اَنت کہ مئے وانوک کئے انت ءُ آ چے لوٹ اَنت؟ ھمے لوٹ ءِ رد ءَ آ وتی ساچشتاں ساچگ ءِ جہد کن اَنت۔ شوہاز ءِ وانگ ءَ اوں گیشتر ھمے سما بیت کہ آئی ءَ وتی گوشداروک ءِ پیسر ءَ چہ سما اِنت۔

چو کہ بلوچ ءِ واری بزّگی، بلوچستان ءِ زیبائیں ندارگانی ساڑا ءُ توسیپ ہر شاعر ءِ شعری بنگپّ بوتگ، بلئے شوہاز ءَ ہمے ندارگ ءُ ہمے مارشت وتی گوناپ داتگ انت۔ چو کہ لچّہ ”درامد“ ءُ ”نیم من نیم تو“ اے لچّہاں بلوچستان ءِ جاوراں دلجمیں رنگے ءَ بیان کنت۔ بلئے شوہاز نہ چٹ نا امیت انت ءُ نہ پہ امیتے زندگ اِنت۔ آ ورنائیں سرمچاراں چو قاضی ءَ ھکّل نہ دنت ءُ نہ کہ پہ گوٛربام ءَ چو بیدار ءَ واب گندیت، بلکیں شوہاز گیشتر حقیقت پسندیں مردمے۔ آ ھمے جاوراں ھمے دور ءِ عکاسی ءَ کنت ءُ آئی ءِ نزّ ءَ ما وتی مستریں دژمن وت ایں۔ مروچی سی سال گوٛزگ ءَ پد اوں جاور ھما انت کہ بلوچ ءِ دژمن بلوچ انت ءُ وتی برات ءِ دست انگت برات ءِ گٹّ ءَ سکّ اِنت۔ 

شوہاز ءِ ”جلھار“ ءَ یکّ ءُ دو جوانیں لچّہ ھوار اِنت بلئے انچو سما بیت کہ شوہاز بندر ءَ آزات لچّہ ءِ شاعرے نہ اِنت۔ گیشتریں آزات لچّہاں وَ سرھال نیست، بلئے سرھال ءِ نہ بوہگ عیبے نہ اِنت البت سرھال کہ بیت وانوک لچّہ ءِ بندات ءَ چہ پیسر کیاس کت کنت کہ شعر ءِ بنگپّ چے اِنت۔ پدا آزات لچّہ گیشتر انچو نویسان کتگ انت ءُ ہود ءَ دگہ ہچ جکانسری یے نہ کشّ اِتگ کہ آزات لچّہ ءِ ازمی لوٹاں پیلو کت بہ کنت۔ اگاں چہر ءُ شبین اش مان مہ بوتیں وَ انچو سما بوتگ ات کہ اے ھیال انت ءُ ردانک ءِ دروشم ءَ نویسگ بوتگ انت۔ البت منی نزّ ءَ شوہاز آزات لچّہ ءِ نویسگ ءَ بازیں جاہے سوبین نہ بوتگ۔

دومی شوہاز ءِ دستونک اوں ازمی رد ءَ نزور اَنت۔ دستونک ءِ مستریں جوانی اش اِنت کہ آئی ءِ ہر بندے ءَ جتائیں بنگپّے جاگہ کت کنت، بلئے شوہاز ءَ جاہے جاہے سرجمیں دستونکے یکّیں بنگپّ ءِ سر ءَ نویس اِتگ ءُ دستونک ھم گیشتر گپّ ءُ ٹالی دروشم ءَ انت۔ پہ درور اے ددستونک:

 من تئی راھاں چتور مانتر باں

چہ تئی ھلک ءَ درکپاں کجا سر باں

چیولین ئے چیا اُپار ءَ منی اگبالیں

بے ترا بیت نہ بیت من شر باں

تو پہ کئی گمجتیں نیمون ءَ شہارئے برمشے

 من ترا دانکہ ھیالانی تھایاں گوٛر باں

بگندئے کسے بہ گشیت کہ اے دستونک ءِ جتائیں بند جتائیں معنا دات کن انت، بلئے گوں ھورتی ءَ بچارئے اے مکالمہ یے ءُ سرجم ءَ یکّیں بنگپّ ءِ چاگرد ءَ چکّریت۔ آ دگہ ھبرے کہ ساچشتکار ءَ مدام نگدکار زندگ کنت ءُ نگد کار آسن ءَ اوں ٹپّ اِت ءُ سہرے کت کنت ءُ گوں وتی لبزانی گوناپ ءَ سہر ءَ ھم کوڑایے کنت۔ اگاں نگدکارے ھمے دستونک ءِ معنائی گیشواری ءَ گلائیش بہ بیت سرجمیں نبشتانکے نویس اِت کنت بلئے منی ھیال ءَ ہر مردم ءِ ھما کہ ازمی بالاد اِنت نگد کار ھمائی ءَ بہ گیشّین انت۔ اشی ءَ ابید شوہاز ءَ جاھے جاھے انچیں کسانیں ردی ھم کتگ کہ ترا سما بیت اے تژن ءُ بچکندی شعرے۔ پہ درور دستونکے ءِ اے کڑی ءَ بہ چار اِت:

 من امیتابھ ءُ تو سِری دیوی

من جناں گانا ءُ تو بکن تراس ءَ

اے سرجمیں شعر ہمے رنگ ءَ اِنت بلئے وشکندی شعرے نہ اِنت۔ شوہاز ءَ وشکندی شعر ھم نبشتگ بلئے ”جلھار“ ءَ ھوار نہ انت۔ من نہ زاناں شوہاز ءَ اد ءَ چے جیڑ اِتگ ءُ وت ءَ را امیتابھ کتگ، بلئے امیتابھ بچن ءُ سری دیوی اسلیں کارست نہ انت بلکیں ہردو ازمکار اَنت۔ نہ کہ آہانی نیام ءَ دگہ سیادی یےاست ءُ نہ کہ یکے دومیگ ءِ دوستدار اَنت بلکیں پہ تامرے ءَ ھوار بنت ءُ پدا امیتابھ باریں دگہ چنچو جنکاں گوں دگہ تامراں ھوار انت ءُ ھمے ڈول ءَ سری دیوی دانکہ تامری ازمکارے ات ہر تامر ءَ دگرے ءِ دوستدار اَت۔ اے ڈولیں کارست پہ تلمیح زورگ نہ بنت۔ اگاں اشی ءِ جاگہ ءَ شے مرید ءُ ھانی بوتیں یا شیرین ءُ فرہاد بوتیں رد نہ بوتگ ات، چیا کہ آ اسلیں کارست انت ءُ آہانی نیام ءَ انچیں مہکمیں سیادی یے است کہ پہ درور زورگ بیت۔ اے ڈولیں جیڑہانی سر ءَ بائد اِنت ھبر بوتیں اگاں مئے سر پِر نہ بوتگ ات مزنیں نگدکاراں اے سما کتگ ءُ دیستگ انت بائد اِنت اے اگاں رد نہ اِنت گڑا گوں سرشوناں نشون داتین ءُ نبشتہ کتین اش۔

شوہاز ءِ سرجمیں شاعری لہتیں نزوریاں ابید وتی دور ءِ رِد ءَ بے مٹّیں شاعری یے کہ آئی ءِ درشانداب وتی اِنت۔ لبزانی رد ءُ بند ھم وتی انت ءُ گالجوڑ ھم۔ پہ درور: سھگریں دریا، شیر رنگیں ملار، تاجگیں نمب، برپیں ھیال، باپیں دل، ملّگیں گشاد، زامراں لبز، گمجتیں نیمون، بلوریں بناس ءُ موجیں اومان ءُ دگہ اے ڈولیں سدانی کساس ءَ است انت کہ شوہاز ءَ اے گالجوڑ وتی ھساب ءَ کارمرز کتگ اَنت۔ اے لہتیں نزوریاں ابید اوں شوہاز وتی دور ءِ سروکیں شاعرانی رم ءَ ھوار اِنت ءُ چہ مہلونک ءَ آئی ءِ رسانک ءِ مستریں وسیلگ بلوچی ءِ نامی ئیں گشندہ بوتگ انت۔ اگاں عارف ءُ نورخان ءُ ایندگہ لہتیں نامداریں گشندہاں شوہاز ءِ شعر مہ گشتین انت آ اینچو نام نہ کپتگ ات،  بلئے شوہاز ءِ لبزانی گچین ءُ زیبائیں رنگے ءَ کماھگ ءِ رپک ءَ آئی ءَ را زندگ کتگ ءُ مروچی اوں آئی ءِ سر ءَ پہ دلجمی کار کنگ ءِ گنجائش است۔